بسم الله الرحمن الرحیم

 اردوی جهادی، یک جهاد تمام عیار

ده‌ها هزار دانشجو و غیردانشجو در طول سال، در نقاط مختلف کشور، درگیر اردوهای جهادی هستند. گروه‌های  متعدد از جوانان با میانگینِ جمعیت 70 تا 100 نفر، به مناطق محروم، روستا‌های دور افتاده رفته و به مردم برای رضای خدا خدمت می‌کنند. از خانه‌سازی و بهداشت و کشاورزی و دامداری تا مسائل فرهنگی و تعلیم‌ و تربیت مشغولِ خدمت هستند.

این حرکت یک جهاد تمام عیار است. حرکتِ عظیمی که در دوران جمهوری اسلامی، با الگوگیری از نهضت جهادی صدر اسلام شکل گرفت. از سی سال پیش، جوانان متدیّن و انقلابی تحت عنوان اردوهای جهادی، به روستا می‌روند و از دروکردن گندم تا واکسن زدن به دام و راه‌اندازی آب و برق در خدمت روستاها هستند. بنده زمانی به دوستان عرض کردم که سریعترین رکورد توسعه و آبادی، در اردوهای جهادیِ صدر انقلاب تجربه شد. در تاریخ ایران و در عرض جغرافیای جهان، توسعه اقتصادی و مادی به این سرعت نداشته‌ایم. علت هم انگیزه‌ی‌ جوانان بود. اگر قرار بود مناطق محروم ما با بوروکراسی رسمی حکومت و بر اساس پروتکل‌ها و قرارداد‌های مادی -که برای فرد چقدر حقوق یا اضافه حقوق یا حق مأموریت برای کار کردن در مناطق محروم درنظر گرفته شود- آباد شود، هیچ‌وقت آن همه مناطق محروم با آن سرعت آباد نمی‌شد و همچنان بدون آب و برق و جاده و بهداشت باقی می‌ماند. اگر کسی آمار بگیرد در اوایل پیروزی انقلاب، که کشور در محاصره‌ی اقتصادی بود، درگیری داخلی داشت، گرفتار ترورهای داخلی و جنگ با عراق بود؛ چطور این همه آبادسازی داشته، به این مطلب می‌رسد که جوانان ما آن زمان دنبال تشریفات نبودند، همچنان که شما هم نیستید.

بعضی‌ها خدمت کردنی هم می‌خواهند اشرافی خدمت کنند. مقدمات آماده باشد، دست‌شان را ببوسند و با سلام و صلوات تشریف ببرند آنجا و خدمت کنند. این یک حالت است. حالت دیگر این است که جوانان با دست خالی و حتی خرج کردن از جیب خودش، کار و زندگی‌شان را رها کنند و به جهاد بروند. سراغ دارم بچه‌هایی را که پول توجیبی خود را نگه می‌داشتند تا بتوانند در مناطق محروم خرج کنند. هیچ کس هم نمی‌فهمید جز خودشان و خدا.

اولاً به شما بگویم که این اردوهای جهادی و خدمت به خلق، برای خودِ فرد بیش از خلق مفید است. البته خدمت می‌کنید و منافعی برای روستائیان و مناطق محروم دارد، اما برای خودتان بیشتر منافع دارد. کِرم تا وقتی که در پیله خودش است، موجودی‌ست مشمئز کننده، اما وقتی از پیله خودش بیرون می‌آید، یکی از زیباترین موجودات می‌شود. انسان هم همین‌طور است. ما تا وقتی در پیله‌ی خودمان هستیم، یعنی تا زمانی که فقط به منافع خودمان فکر می‌کنیم، انگیزه‌هایمان صرفاً شخصی و نفسی و مادی‌ست و محدود به دنیای شخصی خودمان. مثل همان کِرم هستیم و داریم می‌لولیم که اگر ما را از بیرون نگاه کنند نفرت انگیز هستیم. اما آن وقت که رشد می‌کنیم و از پیله‌ی خود بیرون می‌آییم،  پروانه شده و می‌توانیم پرواز کنیم و از بالا همه چیز را تماشا کنیم. هم خودمان زیبا می‌شویم و هم همه چیز را از بالا، زیبا می‌بینیم. آن وقت است که فقط به فکر منافع خود نیستیم، واقع‌بین و دردمند شده‌ایم. از خدمت به دیگران لذت می‌بریم و رشد معنوی می‌کنیم. این رشد برای شما که به اردوهای جهادی می‌روید، مفیدتر از کسانی‌ست به آنها خدمت می‌کنید. فرمود: «من عملا صالحً فلنفسه». هر کس هر عمل صالحی انجام می‌دهد در واقع برای رشد خودش انجام می‌دهد. لذا کسی که کار جهادی می‌کند نه از خدا طلبکار است و نه از هیچ کس دیگر. برای اینکه هر کاری انجام می‌دهد، برای رشد خودش است.

خصوصیات انسانِ مجاهد

انسانِ مجاهد مأیوس نمی‌شود. مغرور نمی‌شود. طلبکار نمی‌شود. شعارش خدمت به خلق برای خدا است، نه خدمت به خلق برای خلق. طلب از خلق ندارد و انتظار تشکر ندارد. مثل انبیاء است  که به خلق خدمت می‌کردند و خلق آب دهان به صورتشان می‌انداختند، اما آن‌ها باز هم خسته نمی‌شدند. مردد نمی‌شدند. پشیمان نمی‌شدند. چون خدمت به خلق می‌کردند نه برای خلق، که برای خدا. و این آموزه‌ی بزرگ انبیاء است برای بشری که می‌خواهد رشد کند.

حضور در مناطق محروم، سرکشی به بیمارستان‌های محرومِ داخل شهر، عیادت از مریض‌هایی که عیادت کننده ندارند و کسی بهشان نمی‌رسد، رفتن به یتیم‌خانه‌ها و دست کشیدن بر سر یتیمان و محبت کردن به آن‌ها، توجه به گداخانه‌ها اگر وجود دارند، رسیدگی به «ابناء السبیل» در راه مانده‌ها، سر زدن به خانواده‌های زندانی‌هایی که سر یک موضوع ساده مثل تصادف گرفتار زندان شده‌اند، سرکشی به خانواده‌‌های  بی‌سرپرست، سرکشی دیوانه‌خانه‌ها، به کسانی که بیماری‌‌های  فوق‌العاده سختی دارند که هیچ کس به آن‌ها سر نمی‌زند، کمک به سالمندان  و حضور در خانه‌ی سالمندان‌. این کاری‌است که انبیاء می‌کردند. این کاری‌ست که امیرالمومنین می‌کرد. این کاری‌ست که پیامبر اکرم و اولیاء خدا می‌کردند.

انسان وقتی قدر نعمت‌ها را بیشتر می‌داند که واقعیت‌‌های جامعه را بیشتر بفهمد. شما دانشجویان، چند سال دیگر دکتر یا مهندس می‌شوید، ولی از این‌ها مهمتر این است که آدم بشوید. ما در حوزه و دانشگاه ملّا زیاد داریم، ولی آدم کم داریم. در این اردوهای جهادی آدم می‌شوید. قدر آن را بدانید. حضرت امیر می‌فرمایند: «یا ایها الناس توبا لمن خالت اهل ذلت و المسکنه ای مردم! خوش به حال کسانی که با خاکساران و بینوایان رفت و آمد می‌کنند.» یعنی از دیدِ حضرت، توفیقی از این بالاتر نیست که وقت مردم با فقرا و محرومین سپری شود و روز و شب بین آن‌ها زندگی کنند. «اهل ذل» یعنی کسانی که در جامعه جزو افراد ذلیل‌اند، و «المسکنه» یعنی کسانی که مسکین‌اند.

در آیه‌ی نهم از سوره‌ی حشر، درباره‌ی انسان‌‌های برگزیده که مورد عنایت خداوند هستند می‌فرماید: «وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَه» آن‌ها کسانی‌اند که ایثار می‌کنند، از چیزهایی که واقعاً حق خودشان است می‌گذرند، از چیزهایی که حقِ مشروع و نیازهای طبیعی‌شان است. از راحتی و خواب و خوراک خویش می‌گذرند. «وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَه» با اینکه این‌ها مخصوص خودشان است و اگر خودشان استفاده کنند، همه می‌پذیرند. «وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُون» آن کسی که بتواند در دنیا نفس خودش را کنترل کند و قدرت ایثار و گذشت پیدا کند، رستگار می‌شود.

پیامبر فرمودند که «مهربانترین شما کسانی‌اند که به فکر خودشان نباشند، خودشان ساده و راحت زندگی می‌کنند و بیشتر به‌ فکر دیگرانند.» و این رابطه‌ای‌ است میان مهربانی و زهد. سخت گرفتن بر خود، ساده گرفتن بر دیگران.

شخصی از امیرمومنان پرسید: از نظر شما یک انسان دینی و مومن چگونه آدمی‌ست؟ حضرت فرمودند: خودش از دست خودش در عذاب است. یعنی بر خودش سخت می‌گیرد، اما مردم از دست او در آسایش‌اند و همیشه در حال خدمت است.

شهید چمران روزِ قبل از شهادت،  با بدن خوش این‌گونه صحبت می‌کند: «ای پا می‌دانم که از تو چقدر کار کشیدم، ولی کمی دیگر صبر کن تا به تو آرامش مطلق بدهم. ای دست‌ها می‌دانم با شما چه‌ کارها کردم و لحظه‌ای به شما فرصت استراحت ندادم. ای چشم‌ها من نگذاشتم شب‌ها بخوابید...» همین‌طور با اعضای بدنش صحبت می‌کند که من به شما سخت گرفتم، برای این‌که دنیا فرصت جهاد و تلاش است. جای خوابیدن نیست. بعدها آن‌قدر در قبر می‌خوابیم تا بپوسیم. در این پنجاه یا شصت سال که زندگی می‌کنیم، نباید خوابید.

حضرت امیر علیه السلام می‌فرمایند، مومن کسی‌ست که نفس خودش را رها نمی‌گزارد که هر کاری انجام دهد. خودش را مهار می‌کند و در مشت می‌گیرد و دائم در حال کنترل است. از دست خودش در رنج است. اما خلق از دست او در آسایش‌اند. نفس خودش را به زحمت می‌اندازد برای آخرتش. از خواب و خوراک کم می‌کند و به تلاشش می‌افزاید، به تلاشِ علمی و عملی‌اش. برای خدا به خلق خدمت می‌کند.

فرمود: الدنيا دار العمل والآخرة دار الحساب على العمل. امروز روزِ عمل است و حسابی در کار نیست. این حساب‌کشی‌‌های دنیا، حساب‌کشی نیست. کسانی هستند که در انقلاب و جنگ چقدر فداکاری کردند، ولی اثری از آنها نمی‌بینی. در زاویه‌ها پنهان‌اند و کسی آن‌ها را نمی‌شناسد. دنیا به این معنا، خر تو خر است. یعنی کسی نباید فکر کند همه در دنیا به پاداش کارهایی که کردند یا نکردند، می‌رسند. فقط خدا می‌داند که حقیقتاً چه کسی فداکاری کرده است. در جنگ معمولاً سی یا چهل نفر را می‌شناسیم و فکر می‌کنیم که همه‌ی آدم‌های جنگ همین‌ها بوده‌اند؛ در حالی‌که چند هزار برابر این آدم‌هایی هستند که هیچ کسی آن‌ها را نمی‌شناسند. حتی در محله و خانواده‌ی خود هم ناشناخته‌اند. حساب و کتابِ اصلی در آخرت است.

در دنیا، سیاست و اقتصاد در دانشگاه این‌طور است که یک لحظه انسان‌‌ها با شما هستند، لحظه‌ی‌‍ بعد بر شما. یک بار عزیز می‌شوی، بار دیگر ذلیل. در همین دورانِ خودمان، چقدر عزت و ذلت افراد را دیدیم. کسی نباید دل به این چیز‌ها ببندد. یک روز مورد احترام قرار می‌گیری و روز دیگر مورد فحش و ناسزا.

از همین‌جاست که نباید با هیچ کس معامله کرد، حتی با بهترین انسان‌ها؛ چون حداقل‌اش این است که اشتباه می‌کنند. انسان است و خطا می‌کند. ولی خداوند نه خطا می‌کند نه خیانت؛ «هو الوفی». خدا می‌بیند که انسان چه می‌کند. آدمِ جهادی را می‌شناسد و قدر زحماتش را می‌داند. و فرمود هر کاری انجام دهید ثبت می‌شود. هر کاری ‌کنید برای رشد خودتان انجام می‌دهید. نه بدهکار هستید و نه طلبکار.

فرمودند: «کن فی الناس ولاتکن معهم، در بین مردم جامعه باش و خدمت کن، اما قلب‌ات با مردم نباشد.» تو ممکن است به کسی خدمت کنی ولی او به تو خیانت ‌کند.اینها ارزش‌‌های بالایی‌ست.

رشد احساس و عاطفه در اردوهای جهادی

بُعدِ دیگری که آدم در اردوهای جهادی رشد می‌کند، بعد احساس و عاطفه است. انسان مومن باید احساساتی باشد. البته احساسات نباید بر عقل غلبه کند، اما احساسات خیلی مهم است. انسان‌‌های بی‌عاطفه، بسیار نفرت‌انگیز و کثیف هستند. یکی از علائم بی‌ایمانی بی‌عاطفگی‌ست. کسی که احساس ندارد، اهل زحمت و ترحم به خلق نیست و دلش برای کسی نمی‌سوزد. قرآن می‌فرمایید چنین کسی انسان نیست و چهارپاست. از چهارپا هم بدتر است، چون حیوانات هم عاطفه دارند. پیامبر فرمود چطور مومن می‌تواند شب سیر بخوابد در حالی برادر یا خواهرش گرسنه و برهنه است؛ یا چگونه می‌تواند گریه‌ی یک بچه یتیم را بشنود ولی با بچه‌ی خودش بخندد و با آن تفریح کند. پیامبر فرمود کسی که این‌طور باشد جزو امت من نیست. و باز در جای دیگر فرمود: «ان ابعد الناس من الله القلب القاسی؛ دور ترین خلق از خداوند و منفورترین فرد نزد خداوند، قلب‌‌های بی احساس است.» مانند کسانی که گریه‌ی مردم را می‌شنوند و مشکلات مردم را می‌بینند، اما به‌راحتی رد می‌شوند.

هفته‌ی پیش در تهران در روزنامه خواندم که در یکی از محله‌‌های بالاشهر (چون پایین شهر اگر کسی تصادف کند صد نفر به کمکش می‌آید بالا شهر است که سرهایشان را بالا می‌گیرند و رد می‌شوند) یک موتور تصادف کرده بود و حدودِ یکی دو ساعت روی زمین جان می‌داده، ولی کسی نبود که او را به بیمارستان ببرد. در حالی‌که در پایین شهر یا یک روستا اگر کسی روی زمین بیفتد مردم رد نمی‌شوند. پیامبر فرمود: «الجُلس من الاغنیاء یُمیت القلب؛ نشت و برخواست با سرمایه‌داران قلب انسان را می‌میراند.» یعنی اگر با سرمایه‌داران و مرفهینِ بی‌درد نشت و برخواست کنیم، خودمان هم آدم بی‌دردی می‌شویم. بی‌غیرت می‌شویم و احساسات انسانی‌مان می‌میرد. فرمود: «مجالست الموتا تمیت القلب. با مرده‌ها نشت و برخواست نکنید که قلبتان می‌میرد.» کسی از حضرت پرسید مرده‌ها چه کسی هستند؟ فرمودند: «کُل غنیٍ مترف؛ مرفهین بی‌درد.» کسانی که یک هدف بیشتر ندارند: خوش‌گذرانی. فرمودند که این‌ها مردهای متحرک هستند. با این‌ها رفت و آمد نکنید که مثل این‌ها می‌میرید.

از آن طرف به‌عکس فرمودند: با فقرا زیاد رفت و آمد کنید و بین فقرا باشید. احساسات انسانی در فقرا بیشتر است. فقرا قدرشناس‌تر هستند. با این‌که مشکلاتشان زیاد است ولی راضی‌تر هستند. فساد هم در فقرا از ثروتمند‌ها کمتر است. فقر و ثروت هر دو انسان را فاسد می‌کند. هم فقر برای ایمان و اخلاق و رشدِ انسان خطرناک است و هم رفاه؛ تعادل خوب است. اما اگر آمارگیری شود، معلوم می‌شود که مفاسد اخلاقی در مناطقِ بالاشهر بیشتر از مناطق پایین‌شهر است. فقرا معمولاً سالم‌تر و راضی‌تراند از ثروتمندا. ثروتمندان بی‌درد که حلال و حرام نمی‌دانند، هیچ وقت راضی نمی‌شوند. یعنی هرچه تفریح کند، باز هم احساس کمبود می‌کند و یک تفریح جدید می‌خواهد. اما آن فقیر تا یک مسافرت کوتاهی مثل شاه‌عبدالعظیم یا مشهد یا شمال می‌رود تا یک هفته پر از نشاط است. لذت بیشتری از زندگی می‌برد. اغنیاء دارند و دیگر لذت نمی‌برند، فقرا ندارند و لذتش را می‌برند. امیرالمومنین فرمودند: «ما ابعد الخیر من همتُ بنتُ و فرجه؛ چقدر دور است خیر و ارزش‌‌ از طبقات خوش‌گذران و بی‌درد»

تفکر جهادی

پرسش‌هایی با موضوع زیر درباره‌ی تفکر جهادی وجود دارد که بنیان‌‌های «مدلِ پیشرفت اسلامی‌ایرانی» هستند:

«نگاه به تفکر اسلامی-توحیدیِ توسعه و پیشرفت» و «نگاه به اخلاق و عدالت در جامعه» و «نگاه به کار» و «نگاه به ثروت» و «نگاه به فقر» و «نگاه به عقل و تدبیر در جامعه‌سازی».

در کنار تضادهایی که توسعه‌ی لیبرال سرمایه‌داری مدلِ غرب با مدل پیشرفت اسلامی ایران دارد، شباهت‌‌های زیادی هم با یکدیگر دارند. اینطور نیست که در همه‌ی وجوه متضاد هم باشند. مثلاً در «محاسبه» و «عقلانیت ابزاری» و «تجربه» و «نظم» به لحاظ نظری با هم موافقیم. البته ما اولِ کار هستیم و در عمل باید خیلی کارها انجام دهیم. تفاوت‌هایی هم داریم. از جمله، «نگاه به انسان» و «انگیزه برای کار و توسعه» است. بنده این دو مفهوم را با استناد به منابع مقایسه می‌کنم.

در مدل اول، یعنی توسعه پیشرفت غربی، فرهنگِ حاکم، دنیا گرای و  خودمحوری و لذت‌پرستی‌ست. این ایدوئولوژیِ اقتصاد سرمایه‌داری‌ست که موتور آن خودخواهی و فردگرایی و سودمحوری و فایده‌پرستی‌ست. خودِ آن‌ها می‌گویند این‌ها، موتور پیشرفت و منبع تولید ثروت در جامعه و تاریخ بوده‎است. در مدل دوم، یعنی فرهنگ اسلامی ایرانیِ پیشرفت، فرهنگِ حاکم، فرهنگِ دیگری‌ست که توسعه را شکلی دیگر طراحی می‌کند؛ فرهنگی که در مواردی مانند «ابزار» و «نظم» و «کار» و «اجرای‌کار» مشابه مدل اول است. در این مدل، فرهنگِ حاکم، فرهنگ ابراهیمی‌ست. فرهنگ فداکاری و انفاق و ایثار و قربانی‌دادن و قربانی‌کردنِ‌خود برای خداست، در حالی که در فرهنگ توسعه‌ی لیبرال‌سرمایه‌داری، خلق را برای خود قربانی‌کردن می‌کنند. محور پیشرفت به مدل اسلامی‌انقلابی خداپرستی‌ست نه دنیا پرستی. در آن توسعه، ایثار و انفاق و اردوهای جهادی کار احمق‌هاست. می‌گویند به‌جای این کار‌ها به زندگی خودتان برسید؛ اما در فرهنگ ابراهیمی «قربانی‌کردن خود، به اختیار خود برای خدا» عین عقلانیت است.

«قربانی‌دادن» محورِ اهداف جهادگران

در سوره‌ی صافات در باب ذبح اسماعیل سه تعبیر زیبا وجود دارد که جزو مبانی اردوهای جهادی‌ست:

رکن اول. آیه‌ی 99: «وَقَالَ إِنِّي ذَاهِبٌ إِلَى رَبِّي سَيَهْدِينِ»

حضرت ابراهیم می‌فرماید: من بسوی خداوند راه افتادم و او راه را به من نشان خواهد داد.

این تفکر مبنای اردوهای جهادی‌ست. حضرت ابراهیم به اسماعیل می‌فرماید: «در رویا و مکاشفه‌ی الهی دیدم که تو را که عزیزترین کسِ من هستی باید ذبح کنم و از تو بگذرم.»  بعد از نظرِ حضرت اسماعیل را می‌پرسد.

رکن دوم. آیه‌ی102: «يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانظُرْ مَاذَا»

فعالیتِ جهادی، فعالیتی آگاهانه و آزادانه است. حضرت ابراهیم می‌پرسد: «فَانظُرْ مَاذَا» نظرت چیست؟

رکن سوم. آیه‌ی102: «يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ»

جهادگران در برابر حق تسلیم مطلق‌اند. تکلیف‌اندیش‌ و وظیفه‌مداراند.

اسماعیل جواب می‌دهد « يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ» پدر! انجام بده به هر آنچه دستور داده ‌شده‌ای.

رکن چهارم. آیه‌ی102 تا 109: «سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ؛ فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِينِ؛ وَنَادَيْنَاهُ أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ؛قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ ؛ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاء الْمُبِينُ ؛ وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ ؛ وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْآخِرِينَ ؛ سَلَامٌ عَلَى إِبْرَاهِيمَ»

صبر داشتن و مقاومت کردن. اسماعیل می‌فرماید: «فرمان خدا را انجام بده، انشاءالله مرا صابر خواهی یافت» تسلیم و صبر در برابر فرمان الهی. «فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِينِ» هر دو با میل و آگاهی در برابر فرمان خدا تسلیم شدند. شعار هم ندادند، واقعاً تا انتهای کار رفتند. یعنی صورت اسماعیل را روی زمین خواباند تا ذبحش کند. تمام وابستگی‌ها قطع شد...

قرآن در این‌جا می‌فرماید: «وَنَادَيْنَاهُ أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا» آنجا ندا کردیم که ابراهیم تو صداقت خودت را نشان دادی و به ماموریت خود عمل کردی. «إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاء الْمُبِينُ» این یک آزمایش بزرگ و آشکار بود. خداوند به خون و گوشت اسماعیل نیاز ندارد. ما دل‌بریدن تو را از اسماعیل خواستیم، نه سر بریدن او را. «وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ» قربانی بزرگ را ما فرستادیم. و کاری می‌کنیم که این عمل ظاهراٌ کوچک را که خودتان در خلوت و تنهایی انجام دادید و فکر کردید که هیچ کس ندید «وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْآخِرِينَ»  کاری می‌کنیم که همین عمل خالصانه و مخفیانه‌ی شما در تمام تاریخ بماند. «سَلَامٌ عَلَى إِبْرَاهِيمَ» درود بر خاندان ابراهیم.

کعبه را هم این دو نفر ساخته‌اند. قرآن می‌فرماید در بیابان غیر ذی زرع کعبه را ساختند. هیچ کس نبود. با محاسبات مادی، این کار دیوانگی‌ست که ابراهیم، همسر و فرزندش را گذاشت و رفت. ولی خداوند کاری کرد که میلیون‌ها نفر هر سال بروند آنجا، و کارهایی را که ابراهیم و اسماعیل و هاجر کردند، انجام دهند. هاجر این‌جا دوید، ما هم باید بدویم. ابراهیم، اسماعیل را قربانی کرد، ما هم باید قربانی کنیم. ابراهیم به شیطان سنگ زد و بر خودش و وسوسه‌ها غلبه کرد، ما هم باید به تمثال شیطان سنگ بزنیم. هر کاری او کرده باید انجام بدهیم. اسرار حج همه سلوک ابراهیم است. می‌فرماید ابراهیم به تنهایی یک امت بود. آزمایش‌‌های سنگین را گذراند و رسید به مقام امامت.

قرآن می‌فرماید کسانی که به مکتب ابراهیم پشت کنند، سفیه‌اند و حقیقت خودشان را فراموش کرده‌اند. این‌ها کسانی‌اند که از خط و مکتب ابراهیم جدا می‌شوند و به خودشان خیانت می‌کنند.

محور عملیات جهادی قربانی دادن است. در قربانی کردن خود، جسم عمل مهم نیست. خداوند در قرآن می‌فرماید: کسانی قربانی می‌کنند، این گوشت و خون قربانی به خدا نمی‌رسد، نیت و خلوص شماست که به خدا می‌رسد.

شما ممکن است که در اردوهای جهادی، وسطِ بیابان، سنگ روی سنگ بگذارید که هیچ کس هم نبیند. یا بچه یتیمی را نوازش کنید و کلمه‌ای هم به او یاد ‌دهید. یا بیماری را خوب ‌کنید. این اعمال از سنخ اعمال ابراهیم و اسماعیل است. این کارها را لازم نیست کسی ببیند.اصلاً کسی لیاقت آن را ندارد که شما به او بیلان کار بدهید. بنده کسانی را در جنگ می‌دیدم که کارها را طوری انجام می‌داند که حتی فرمانده آنها هم متوجه نمی‌شد. فقط طرف حساب را خدا می‌دانستند.

در روایات است که پیامبر فرمود اگر از شما کسی هست که بخواهد به محرومین انفاق کند، بیاید. ثروتمندی مَبلغِ کلانی آورد، ولی پشت کارش اخلاص نبود. پیرزنی فقیر هم آمد و یک شاخه خرما آورد. وقتی که رفتند پیامبر فرمودند: خداوند شاخه‌ی خرمای این پیرزن را از سکه‌هایی این شخص ثروتمند بیشتر قبول کرد. چون برای خدا سکه و خرما که فرقی نمی‌کند. آن چیزی که پیش خداوند معیار است انگیزه‌ی پشت عمل است.

نگاهی کنیم به اولین قربانی بشر. قربانی هابیل و قابیل. هر دو در راه خدا قربانی کردند، اما قربانی هابیل قبول شد و قربانی قابیل نه. چرا؟ برای این که هابیل روحیه‌ی جهادی داشت و قابیل نداشت. ممکن است قربانی قابیل گران‌تر هم بوده باشد ولی نزد خداوند معیار ارزشِ مادی قربانی‌ها مطرح نیست.

«وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ» قصه‌ی دو فرزند آدم را بر مردم بخوان. منتهی به حق بخوان، نه آن‌چیزی که در تورات آمده و با خرافاتی مخلوط شده. «إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا» هر دو قربانی کردند. «فَتُقُبِّلَ مِن أَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الآخَرِ» از یکی قبول شد و از یکی قبول نشد.چرا؟ برای اینکه ریشه قربانی در قرب است، یعنی تقرب. برای اینکه آن چیزی که دادی مهم نیست، معنای آن مهم است. شما با این وسیله به خداوند قرب پیدا کردی و این قربانی قبول شد. با‌ آن یکی قرب پیدا نشد، پس قبول واقع نشد. قابیل گفت حالا که این‌طور شد می‌کشمت. حسادت. هابیل گفت نمی‌خواهد من را بکشی، برو نفس خودت را بکش. «إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ» خداوند فقط از کسانی قبول می‌کند که عملشان بر اساس تقوا باشد.

همین روستا‌هایی که شما می‌روید، اگر همه‌ی آن‌ها را آباد کنید، اما برای خدا نباشد، یک ذره هم رشد نمی‌کنید. البته به به روستادیان منافعی ‌رسیده و زندگی‌شان راحت‌تر می‌شود، ولی شما رشد نخواهید کرد. این که می‌گویند «قبول کردن قربانی» یعنی همان رشد معنوی انسان.

«لَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ» جزو ابرار نمی‌شوید و رشد نمی‌کنید مگر از آن چیزهایی که دوست دارید و به آن‌ها دل بسته‌اید، انفاق کنید. بعضی از بیابان‌گردها بودند که به آخرت ایمان داشتند. «يَتَّخِذُ مَا يُنفِقُ قُرُبَاتٍ عِندَ اللّهِ وَصَلَوَاتِ الرَّسُولِ» یک چیز مختصری می‌آوردند و انفاق می‌کردند. می‌گفتند برای تقرب به خداوند و برای دعای پیامبر. «أَلا إِنَّهَا قُرْبَةٌ لَّهُمْ سَيُدْخِلُهُمُ اللّهُ فِي رَحْمَتِهِ» آگاه باشید که همین کار باعث تقربشان می‌شود و ما قبول کردیم و وارد رحمت ما می‌شوند. این، تفکر ابراهیمی‌ست.

جهاد در توسعه‌ی غربی

ریشه‌ی تفکر جهادی همین قربانی دادن برای خداست. در برابر آن مدل توسعه سرمایه‌داری و دنیا محور است. ( این‌هایی که می‌گویم تهمت نیست، جزو حرف‌‌های  و آثار متفکرینِ اصلی نظام سرمایه‌داری‌ست). در آن تفکر فقط موتور تولید ثروت در جامعه، فردگرایی و سودمحوری و فایده‌باوری‌ست. می‌گویند در جامعه افراد باید برای منافع شخصی خودشان بیشتر تلاش کنند و هیچ‌گونه محدودیت‌ِ اخلاقی و شرعی و اجتماعی و عدالت‌خواهی نداشته باشند. لذا اگر جامعه‌ای پیشرفت می‌خواهد، موتور پیشرفت را بگذارد حرص فرد. عین عبارت‌شان این است که بدون حرص، توسعه نمی‌شود داد. بدون روح تکاثر و زیاده‌طلبی جامعه پیشرفت نمی‌کند. باید مسابقه‌ای بین گرگ‌ها و سگ‌ها راه بیفتد و هر کس به دنبال منافع خودش باشد.اگر افراد جامعه فقط به فکر منافع خودشان بودند، آن وقت خودش رشد می‌کند و کم‌کم جامعه پیشرفت می‌کند. یعنی توسعه‌ی منهای اخلاق و احساس و عدالت و برادری. این مبنای مدل توسعه‌ی غرب است: «منافع فردی نهایتاً منافع جمعی را تأمین خواهد کرد.» جان لاک می‌گوید: «وقتی یک مزرعه در مالکیت جمعی و همه از قبل بدانند که منافع این قرار است به همه برسد، استفاده کارآمدی از مزرعه نمی‌شود. اما اگر بگویند همه‌ی آن مال خودت است، سهم بقیه آن‌ها را هم می‌توانی مال خودت کنی؛ بهره‌وری بالا می‌رود. چون خودخواهی محور می‌شود.» بعد ادامه می‌دهد: «اگر نگاه کنید به انقلاب صنعتیِ هلند و انگلیس در قرن هجده، که بعد از آن‌ها توسعه‌ی غرب شروع شد، می‌بینید که علت آن فروپاشی مالکیت‌‌های  عمومی است.»

می‌گویند اگر فرهنگ ایثار و انفاق و گذشت را بگذاریم کنار، پیشرفت‌ می‌کنیم. در فرهنگ‌شان دیگر اردوی جهادی معنا ندارد. فقط یک جهاد وجود دارد، آن هم جهاد برای منافع شخصی‌ست. آدم اسمیت متفکرِ بزرگ نظام سرمایه‌داری در کتاب مشهورش -ثروت ملل- می‌گوید: «فقط مالکیت خصوصی بی‌حد و حصر می‌تواند پیشرفت ایجاد کند. جامعه تاجر خوبی نیست و مالکیت‌های  عمومی کلّاً مضر هستند.» همه چیز را فقط تجاری و دنیوی می‌بینند. فرض کنیم جامعه تاجر خوبی نباشد -که اگر برنامه ریزی درستی داشته باشد می‌تواند باشد- ایشان می‌گوید اگر مالکیت بی‌مرزِ توأم با حرص فردی را مبنا قرار دهیم، تک‌تکِ افراد احساس مسئولیت خواهند کرد، چون فقط دنبال لقمه خودشان هستند. مردم احمق نیستند که زحمت بکشد، کسِ دیگری نان آن را بخورد. حال آنکه در فرهنگ در ابراهیمی این‌ها عین عقلانیت است.

در توسعه‌ی اسلامی تلاش برای خود و خانواده، جهاد و عبادت است. می‌فرماید کسی که از خانه بیرون می‌رود برای این‌که زندگی خودش و خانواده‌اش را تأمین کند و مالکیتِ خصوصی مشروع داشته باشد «مجاهد فی سبیل‌الله» است. مالکیت خصوصی محترم است و حریم فرد مهم. حریم عمومی و خصوصی یکی نیست. هم مالکیتِ خصوصی هست و هم مالکیت عمومی. احترام به حقوق دیگران، مالکیت خصوصی افراد را محدود می‌کند. کسی حق ندارد به هر قیمت و با هر شکلی مالکیت خصوصی خود را محور قرار دهد. و از آن مهم‌تر، در «فرهنگ توحیدی» هیچ کس مالک حقیقی نیست، و همه‌ی ملکیت‌ها عاریه است. هرچه در اختیار فرد یا جامعه است، امانت خداست. هیچ‌کس حقیقتاً مالک چیزی نیست. و وقتی شما مالک چیزی نیستید، دیگر نمی‌توانید با آن هر کار می‌خواهید بکنید. اگر حقوقی دارید، در کنار آن وظایفی هم دارید، حقوق فردی‌تان هم توأم است با مسئولیت فردی. حقوق هر جا هست تکلیف هم هست.

انسان‌شناسی

در انسان‌شناسیِ توسعه‌ی اسلامی گفته می‌شود که همه باید خود‌خواه باشند و خودشان را بخواهند. اما نه آن «خود»ی که منافعش را در صدمه زدن به دیگران می‌بیند، بلکه «خود»ی که قرآن و سنت تعریف می‌کنند. «خود» در فرهنگ توحیدی و ابراهیمی گستره‌اش چنان وسیع است که دیگران را هم پوشش می‌دهد. می‌گوید اگر به دیگران خدمت کنی، قبل از او به خودت خدمت کرده‌ای. «خودخواهی» در این مدل از توسعه، توجیه توحیدی داشته و شامل دِگرخواهی هم می‌شود.

دنیا

از ارکانی که حتماً باید جدی گرفته شود، دنیاست. کسی فکر نکند در مدل اسلامی، چون اصالت با آخرت است، دنیا و  اقتصاد و مدیریت چیز‌های بی‌ارزشی‌ست؛ و اگر کسی راجع به این‌ها فکر کرد و کار کرد و برنامه‌ریزی کرد، مشغول به امور دنیوی شده. اصلاً این‌طور نیست. دنیا را صددرصد باید جدی گرفت، اما اصالت را نباید به دنیا داد. در توسعه‌ی غربی که به دنیا اصالت می‌دهند، جامعه تبدیل شده به یک اصطبل مُرفه. توسعه‌ی مادی یعنی اصطبل مُرفه، انسان‌ با اسب‌ فرقی نمی‌کند. ما می‌گوییم قرار نیست جامعه را برای اسب بسازیم؛ تکنولوژی و امکانات و بیمه و  ارزانی و خدمات‌رفاهی بیاید که آخرش شبیه اسب شویم که کاه و یونجه‌اش به شکل مدرنیزه و مکانیزه بیاید؟ نه! می‌گوییم نه انسان گرسنه، نه اسب سیر؛ هیچ‌کدام. پس در مدل اسلامی، جایی که سود مشروع و دنیای مرفه با آخرت خوب منافات پیدا می‌کند، اصالت و تقدم با آخرت است و انسانیت و معنویت، نه با دنیا. برای این‌که شرف الهی و کرامت انسانی را از دست ندهی، از یک سود نامشروع می‌گذری. و این تفاوت اصلی اهمیت دنیا در دو مدل توسعه است. مدل اسلامی توسعه بر اساس جمعِ دنیا و آخرت، نظام اقتصادیِ کارآمد و اخلاقی می‌سازد.

امام صادق علیه‌السلام فرمودند: وقتی حضرت عیسی‌مسیح با اصحابشان وداع می‌کردند –قبل از آنکه به ملکوت بروند- آن‌ها را جمع کرد و به ضعفا و مستضعفان و خلقِ محروم توصیه کرد: «مبادا از فقرا فاصله بگیرید و به ستمگران و به مرفهین بی‌درد نزدیک شوید. از فقرا فاصله نگیرید». این آخرین وصیّت عیسی‌مسیح به حواریونش است.

حضرت علی علیه‌السلام هم فرمودند: حضرت سلیمان که هر روز می‌آمدند تا مسائل را بازرسی کنند، از ثروتمند‌ان و سرمایه‌داران عبور می‌کردند و به آن‌ها عنایتی نمی‌کردند؛ به انتهای صف رفته و به فقرا -همین‌هایی که شماها در اردوهای جهادی بهشان خدمت می‌کنید- می‌رسیدند. کنارشان می‌نشستند و می‌گفتند: «بیچاره‌ای در کنار بیچارگان.» حضرت سلیمانی که قدرت مطلق دنیا بودند، می‌گفتند که من با فقرا هستم نه با ثروتمندان.

کسی آمد پیش پیامبر، گفت می‌خواهم بچه‌ام را بگذارم آموزش ببیند تا شغلی پیدا کند. چه شغلی بگذارم؟ پیامبر فرمود در شغل‌هایی بگذارش که خدمات اجتماعی دارد. و در شغلی نگذارش که بچه‌ات مجبور باشد فقط به ثروتمند‌ها سرویس بدهد. مثلاً این طلا فروشی‌هایی که خیلی مغازهای گرانی دارند و فقط به طبقه مرفهین سرویس می‌دهند.

امام صادق فرمودند: اگر ربا در جامعه گسترش پیدا ‌کند، آن جامعه نابود می‌شود. جامعه‌ای که مردم از هم نزول بخورند، می‌رود در خط فرعون‌ها. می‌گویند به شرطی فلان قدر قرض می‌دهم که فلان قدر بیشتر به من برگردانی. این توسعه اسلامی نیست، توسعه سرمایه‌داری‌ست. این‌ها دیگر لقمه‌ی حلال نیست. دیگر از توی این‌ها انسان بیرون نمی‌آید.

مبارزه با کسالت و تنبلی

در فرازی از دعای ابوحمزه‌ثمالی -مأثور از امام سجاد- داریم: «اللّهم اِنّى اعوذ بك من الكسل و الفشل» یعنی خدایا پناه می‌برم به تو، از کسالت و بی‌انگیزگی و افسردگی و سستی و وادادگی. چیز‌هایی که باعثِ عقب‌ماندگی کشور‌های اسلامی در علم و اقتصاد شده‌اند. در روایت داریم که این «الكسل و الفشل» علامت نفاق است؛ منافق کسل است و مومن با نشاط. مومن اهل تلاش است و هر روز برای خدا کارهائی دقیق و جدی انجام می‌دهد.

در ادامه‌ی دعا می‌فرماید: «اللّهم اِنّى اعوذ بك من الهم و الفقر و الفاقه».  همان‌طور که قرآن و معصومین در مخالفت با  رفاه افراطی حرف زده‌اند -که بنده بخشی از آن را خواندم- در مخالفت با فقر هم توصیه‌های فروانی داشته‌اند. امیرمومنان در وصیّت به امام حسن فرمودند: پسرم! می‌دانی فقر در جامعه چه‌کار می‌کند؟ به انسان راست‌گویِ فقیر، چون فقیر است می‌گویند دروغ‌گو؛ و به انسان ثروتمند، اگر هم دروغ بگوید، می‌گویند شما درست فرمودید. اگر شخصِ ثروتمند در حال راه‌رفتن، پاشنه‌ی کفشش به زمین بِکِشد و صدایی از آن در بیاید، به او می‌گویند «چیزی فرمودید»؛ اما اگر انسانِ فقیرِ حکیم حرفی بزند دقیق و حکیمانه، به او می‌گویند «باز تو حرف زدی». همان‌طور که با رفاه افراطی و مرفهین بی‌درد -که انسان را فاسد و خودخواه می‌کند- مخالف هستیم، با فقر هم مخالفیم. فرمودند فقر باعث می‌شود کمالات شخص دیده نشود.

امام صادق فرمودند: «عدو العمل الکسل» سستى و تنبلی و کسالت، دشمنِ تلاش و عمل است. اردوی جهادی یعنی مبارزه با کسالت و تنبلی. اردوی جهادی یعنی نشاط و کار و تلاش و خدمت، با انگیزه‌ی الهی. با روحیه‌ی گدایی هم مخالف است. فرمودند، کسانی که خودشان را آماده می‌کنند برای گدایی و ذلتِ خواهش از دیگران، «فَتَحَ الله اِلّا سَبْعینَ باباً» خداوند برای او، درِ هفتاد مشکلِ دنیایی را باز می‌کند. آخرتِ درستی هم نخواهد داشت. فرمودند، نباید اجازه بدهید که کسی شما را تحقیر کند.

خدمتِ بی&zwn

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: